«Υπέροχες μέρες» του Wim Wenders

Της ΜΑΡΙΑΣ ΠΑΛΛΑ

Υπέροχες μέρες (Perfect Days, Γερμανία-Ιαπωνία 2023), του Wim Wenders
με τους Koji Yakusho, Arisa Nakano, Tokio Emoto

Από τις ωραιότερες ταινίες του πολυβραβευμένου Βιμ Βέντερς και τις μοναδικότερες ερμηνείες του επίσης βραβευμένου πρωταγωνιστή του.

Για την ιστορία: ο σκηνοθέτης είχε μια πρόταση από τις δημοτικές αρχές της πόλης του Τόκυο να γυρίσει κάποια ντοκιμαντέρ για τις σχεδιασμένες από λαμπρούς αρχιτέκτονες δημόσιες τουαλέτες της. Έγραψε το σενάριο μαζί με τον Takuma Takasaki και σε μόλις δυο εβδομάδες – αμέσως μετά την πανδημία – προέκυψε μια ιαπωνική ταινία-αληθινό κομψοτέχνημα· «Η νηφαλιότητα οδηγεί σε πλουσιότερη εσωτερική ζωή», φέρεται να είπε.

Η συναισθηματική σχέση του Βέντερς με την χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και ιδιαίτερα με το Τόκυο είναι γνωστή. Ο ίδιος την αποδίδει στα κοινά που συνδέουν τους δυο λαούς, στο ότι  από τα παιδικά χρόνια άκουγαν την ίδια μουσική ζώντας σε κοινωνίες υπό το σοκ από τη μια, υπό την αμερικανική κουλτούρα από την άλλη. Αυτό που εκτιμάει ιδιαίτερα στον ιαπωνικό λαό είναι η αλληλεγγύη και η υπευθυνότητα που τον διακρίνει. Κι αναγνωρίζει ως μεγάλο δάσκαλό του τον Γιασουχίρο Όζου. Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς την Καθυστερημένη άνοιξη ή το Ταξίδι στο Τόκυο, για να καταλάβει τις οφειλές και την ευαισθησία του Βέντερς απέναντι στον σπουδαίο Ιάπωνα σκηνοθέτη.

***

Ο κύριος Χιραγιάμα ξυπνάει απ’ τη νύχτα. Μαζεύει τα στρωσίδια του. Τοποθετεί το βιβλίο που διάβαζε το προηγούμενο βράδυ στο ράφι. Βουρτσίζει τα δόντια του. Περιποιείται το μουστάκι του. Ξυρίζεται με τη μηχανή. Πλένει το πρόσωπό του, στρώνει τα μαλλιά του. Ψεκάζει με νερό τις γλάστρες του, έπειτα κοιτάζει τα φυτά χαμογελαστός. Φοράει τη φόρμα του. Βάζει στις τσέπες τα κλειδιά και την φωτογραφική μηχανή. Στο κατώφλι σηκώνει ψηλά το βλέμμα και χαμογελάει στον ουρανό και στην ημέρα που μόλις  έχει χαράξει. Αγοράζει καφέ από τον αυτόματο πωλητή. Μπαίνει στο βαν, πίνει μια γουλιά, διαλέγει μια κασέτα, ξεκινάει, The house of the rising sun των Animals. Σταματάει στην είσοδο ενός πάρκου, φορτώνεται γάντια, σκούπες, σφουγγαρίστρες, καθαριστικά και κατευθύνεται στις τουαλέτες. Στη βάρδια του θα έχει καθαρίσει μια δεκαπενταριά τουαλέτες πάρκων.

Στο διάλειμμα κάθεται σε ένα παγκάκι για το κολατσιό και φωτογραφίζει τα φυλλώματα στις κορυφές των δέντρων με τον ουρανό ανάμεσά τους. Βρίσκει μια παραφυάδα στο ρίζωμα ενός δέντρου και την παίρνει με προσοχή. Επιστρέφει βράδυ, παρκάρει το βαν, μπαίνει στο σπίτι του, την φυτεύει και τοποθετεί το γλαστράκι κοντά στα άλλα. Βγάζει και κρεμάει τη φόρμα, φοράει πουκάμισο και πανταλόνι, ξαναβγαίνει, ανεβαίνει στο ποδήλατό του. Στο κοντινό λουτρό, μπάνιο, υδρομασάζ, χαλάρωση. Κατόπιν ψητοπωλείο. Το εργαζόμενο παιδί τον καλωσορίζει και του πηγαίνει αμέσως το ποτό του, «Για τη σκληρή δουλειά σας», του λέει καλόκαρδα. Ξαναβρίσκει το σπίτι του, απλώνει τα στρωσίδια του, ξαπλώνει, διαβάζει από τα «Άγρια φοινικόδεντρα» του Φώκνερ, σβήνει το φως, κοιμάται. Μέχρι να τον πάρει ο ύπνος –ή και σε όνειρο–  σκέφτεται τις φυλλωσιές των δέντρων που μπερδεύονται με τα γράμματα από τις σελίδες του βιβλίου, όπως και περιστατικά της μέρας που πέρασε, σε μαυρόασπρες εικόνες.

Στην επαναλαμβανόμενη καθημερινότητά του αλλάζουν σχεδόν μόνο τα τραγούδια που ακούει και τα βιβλία που διαβάζει. Σε μια τουαλέτα βρίσκει ένα χαρτί με σχέδια – μια τρίλιζα, το επανατοποθετεί συμπληρωμένο και το παιχνίδι συνεχίζεται με τον άγνωστο. Θα τον δούμε επίσης μ’ έναν άλλον άγνωστό του να πίνει μπύρα, να ακούει τις εξομολογήσεις του και σε λίγο να παίζουν οι δυο τους με τις σκιές τους. Κάποιες φορές σταματά το ποδήλατό του μπροστά σε έναν ναό και προσεύχεται. Δεν έχει άγχος. Δεν μιλάει πολύ. Επέλεξε να ζη μόνος και γι’ αυτό ελεύθερος, είναι αυτάρκης, ευχαριστημένος με το ελάχιστο και ασκητικός γιατί, παρά το γεγονός ότι περνάει το μεγαλύτερο μέρος της μέρας του καθαρίζοντας τουαλέτες, η όλη ύπαρξή του διαποτίζεται από μια πνευματικότητα. Θα έλεγε κανείς ότι ολόκληρη η ταινία εξαντλείται σε μία μέρα, από το πρωί που ο ήλιος καλημερίζει την πόλη του Τόκυο και ο ήρωας χαμογελάει αντικρίζοντας τον ουρανό, μέχρι το βράδυ που τον παίρνει ο ύπνος. Μια μέρα εν τούτοις τόσο πλήρη για ’κείνον, που στο τέλος της μοιάζει να αισθάνεται ευγνώμων που την έζησε.

Οι σκηνές της κάθε μέρας και της κάθε νύχτας που επανέρχονται με κάποιες ελάχιστες παραλλαγές υπηρετώντας την αφήγηση είναι αυτές οι ίδιες η ουσία του νοήματος. Τόσο αριστοτεχνικά γυρισμένες, που δεν αφήνουν σε καμιά περίπτωση τον θεατή να βαρεθεί. Ο Χιραγιάμα είναι γενναιόδωρος, μεθοδικός, τελειομανής σε μια δουλειά αναγκαία που πολλοί θεωρούν άχαρη. Η κάμερα του Βέντερς επιμένει να τον παρατηρεί όσο καθαρίζει λεκάνες και νιπτήρες που, σημειωτέον, δεν έχουν βρωμιά, κι αυτό δεν είναι διόλου τυχαίο: το παρόν του είναι οι τουαλέτες –  η ζωή του με όσα τον χαροποιούν χωρίς περιττές υλικές εξαρτήσεις· και παρόν σημαίνει καθημερινότητα, ρουτίνα,  επαναλήψεις. Χωρίς διακυμάνσεις και μεγάλες εκπλήξεις, το κοινότοπο για τους άλλους αυτός το ζη ολόψυχα, επαναλαμβάνει την κάθε κίνησή του σαν να την δοκιμάζει πρώτη φορά, βιώνει την κάθε μέρα του περίπου σαν να ήταν γιορτή. Το βλέμμα του επάνω στα πράγματα είναι φυσικά το βλέμμα του σκηνοθέτη, από μια στιγμή και ύστερα όμως γίνεται δικό μας, αφού το οικειωνόμαστε κι εμείς.

«Θελήσαμε να δείξουμε έναν άνθρωπο που ζούσε διαφορετικά, που στην ουσία ζούσε ευτυχισμένος. Να κάνουμε μια ταινία λίγο ουτοπική, που όμως να έχει μια αίσθηση πραγματικότητας», έχει πει ο σκηνοθέτης. Πλάνα σερρέ πάνω στα δρομάκια και τα μικρομάγαζα της γειτονιάς του Χιραγιάμα, στο εσωτερικό του σπιτιού του, έπειτα των μπαρ, των βιβλιοπωλείων, των αποχωρητηρίων εναλλάσσονται με γενικά της πόλης του Τόκυο με τον πύργο Σκάι Τρι πανταχού παρόντα, τις πολυάνθρωπες πλατείες, τις λεωφόρους και τα πάρκα, γενικά πλάνα των αυτοκινητοδρόμων που διασχίζει το κάποτε μοναχικό βαν.

Με την νατουραλιστική παρακολούθηση του ήρωα από το μάτι της κάμερας αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα κάθε συνάντησή του με τους άλλους κι έτσι  μαθαίνουμε περισσότερα γι’ αυτόν, μα και τότε όσα επιτρέπει ο σκηνοθέτης. Στο τέλος της ταινίας ωστόσο νιώθουμε ότι μας αφηγήθηκαν την ιστορία μιας ζωής. Φιλοξενεί την μικρή ανηψιά του. «Είστε φίλοι με το δέντρο;» τον ρωτάει βλέποντάς τον να το φωτογραφίζει. «Μάλλον ναι, της αποκρίνεται, αυτός είναι ο φίλος μου, το δέντρο.» Θα της πει ότι ο κόσμος είναι φτιαγμένος από πολλούς κόσμους, εκ των οποίων άλλοι είναι αλληλένδετοι και άλλοι όχι. Όταν έρχεται η μητέρα της να την πάρει πίσω στο σπίτι, «Είναι αλήθεια ότι καθαρίζεις τουαλέτες;», τον ρωτάει και τον κοιτάζει θλιμμένη. Αγκαλιάζονται κι όταν εκείνη απομακρύνεται, εκείνος αναλύεται σε δάκρυα. Κάπως έτσι έχει απομακρυνθεί από την οικογένεια κι από το παρελθόν του, από την μοναδική αδελφή του, από έναν πατέρα που τον πλήγωσε. Τα άλλα μπορούμε να τα φανταστούμε. Αλλά το παρόν είναι που έχει σημασία, «Η άλλη φορά θα είναι η άλλη, τώρα είναι τώρα», τον ακούμε να λέει στην ανυπόμονη έφηβη.